Friday, August 15, 2014

Ket Nagpabuyada iti Sarsuela iti Maui

Ni RIC ANES

NO maisalaysay kadagiti agtutubo iti agdama ti biag ken kabibiag dagiti Filipino a nagtrabaho iti kaunasan ditoy Hawaii itay napalabas a siglo, kasla maysa laengen a sarsarita idi ugma ti kaibatoganna, wenno paspasamak iti napalabas nga awanan kaipapanan ken kaibatogan.  Ngem iti biang dagiti nagtrabaho iti kaunasan sakbay ken kalpasan ti Maikadua a Gubat iti Sangalubongan, dagiti assawa ken annakda a nagsangpet ditoy Hawaii  idi 1960s, isuda a nakalang-ab iti sayamusom ti bennal ken pas-eng ti agruprupsan nga usang, adda dumuko a saligemgem ken saem iti kaungganda tunggal maagapad dagiti  narikut a napalabas.

Ngem iti laksid ti saem a nayurit iti kayumanggi a kudilda, adda met mariknada a panagpannakkel gapu ta saanda a rimmukma; ketdi, nagibtur ken nakigubalda, ket nagballigida a nangparmek iti di maungpot a  narikut a kasasaad ken ti pannakaikuskuspilda kadagidi a panawen.  Ket no ania man a nam-ay ken saliwanwan a sagsagrapen dagiti Filipino iti agdama, dagiti in-inabo ken dagiti pamilia a nagsangpet idi ngalay ti 1970 agingga iti agdama, bunga dayta ti adu a sakripisio dagiti amma ken inna nga immay nangusat iti dana ditoy  Hawaii.

Dagita a pammaliiw ti nakagudakan ti rikna dagiti kameng ti GUMIL Oahu a nangipabuya iti sarsuela mainaig iti kabibiag  dagiti sakada.  (Naadaw ti balikas a “sakada” manipud iti pagsasao a Hiligaynon a ti kayatna a sawen daytoy ket “dagiti mangmangged iti kaunasan a matangdanan iti nababa wenno nalaka.” Iti Kailokuan, Hawayano ti mayawag kadagiti nakitegged iti Hawaii.)

Idi damo a naipabuya ti sarsuela, maysa laeng a kapessat— daydi kanito nga agpakada dagiti tallo nga agkabannuag ken agkakapurokan kadagiti pamiliada tapno mapanda mangged iti plantasion ti unas idiay Hawaii.  Naliday ti eksena ken dagiti kanta.  Saan a napnek dagiti nagbuya iti nabuyada, kinalikagumanda ti mangammo iti nagbanagan dagiti nagbaniaga ken dagiti pamilia a napanawan.

Gapu iti kalikagum dagiti mangsursurot iti pabuya ti GUMIL Oahu, nasilpuan ti sarsuela ket nagbalin nga uppat a kapessat ken agatiddog iti nasurok a maysa ket kagudua nga oras.  Malaksid iti dayta, naiplaka (CD) dagiti dadduma a kanta iti sarsuela.

Kalpasan a naipabuya ti sarsuela iti namindua daras, naglatak daytoy ket addan kiddaw manipud iti sabali nga isla.

Tininong ti GUMIL Oahu nga agpabuya iti Maui gapu iti pinget dagiti nagkiddaw ken kaadda dagiti mangtarabay iti gunglo— da Hues Artemio Baxa; Arnold Baxa, presidente ti GUMIL Maui; Greg Peros a presidente ti MFCC; Leo Agcolicol a lider ti komunidad ken anawnser iti radio, ti TJ Supermart a kukua da John ken Jossie Jacalne, kdp.  Indiaya met da agkaingungot Rey ken Cecille Piros, akinkukua iti KPMW radio, ti tulongda, kasta met da Fred Dagdag, Rey Pattao, kdp.

Malaksid kadagiti naagapad, napili ti Maui gapu ta adda ditoy ti kakaisuna nga agan-andar a dadapilan ken plantasion ti unas ditoy Hawaii ken ti nakaaramidan ti dakkel a welga dagiti mangmangged idi 1938.

Naaramid ti pabuya iti Binhi at Ani (BaA), ti pasdek nga impatakder dagiti Filipino nga agnaed iti Maui.  Ni Cecile Piros ti agdama a presidente ti BaA idinto ta ni Florante Garcia ti manarawidwid.  Ni Hues Baxa ti nangibagi iti GUMIL Oahu iti katulagan iti pannakaaramat ti BaA.

Saan a kadawyan ti pabuya ti GO.  Iti pabuya idi Setiembre 14, naluktan ti programa babaen ti bitla ni Mayor Alan Arakawa, kas panangbigbigna iti sakripisio dagiti Filipino iti panagbalin ti Maui ken ti estado ti Hawaii a narang-ay ken nagbalin a destinasion dagiti turista.  (Mabigbig ti Oktubre a bulan dagiti Filipino-American iti Hawaii.)  Nagbitla met ni Gladys Coelho Baisa, Chair, Maui Council ken nayasawa iti maysa a taga-Badoc, Ilocos Norte.)




Idi agpakada ni Marcelo iti masikog nga asawana.

Idi agbaniagan dagiti agkakapurokan a da Dalmacio, Marcelo ken Alfredo.

Nakaawat ni Felicidad iti surat  ngem. . . anian!

Adu a kuarta ti ipawpaw-it ni Dalmacio
ngem saan a kuarta ti kalkalikaguman ni Milagring iti dayta a kanito.

Simmangpet ni Alfredo kalpasan ti tallo a tawen
ngem anian a kigtotna idi naipasabat kenkuana a masikog
ti pinanawanna a kaayan-ayat.

Sakbay nga inaklon manen ni Milagring ni Dalmacio,
saan a maungpot ti panagpakpakawan ni Dalmacio.

Isidsidir ni Felicidad ti linak-amda
nga agina a rigat idi agpakawan ni Marcelo.

Kamaudiananna, nagpa-Hawaii ti assawa dagiti tallo a Hawayano (sakada).

Idi sumangpet ti bunggoy ti GUMIL Oahu iti Maui airport.

Napasnek dagiti nagbuya.

Ni Mayor Alan Arakawa, pinadayawan
 ti United Filipino Council of Hawaii iti tawen 2013
a kas “Ating Kaibigan.”

Ni Gladys Baisa, Council Chair, Maui.

Nabara ti awis dagiti taga-Maui nga agsublinto manen ti bunggoy dagiti sarsuelista ti GUMIL Oahu.
 Nadumaduma dagiti nagbuya iti sarsuela--  kaaduan kadakuada ti agtawen iti nasursurok ngem 55 ngem ad-adu ti agtawen iti 70 – 80, sumagmamano ti umadanin iti 90, innem kadagitoy ti nakalugan iti wheel chair.

Bayat ti pabuya, simmangbay iti lagip dagidi panawen a nagluganda iti S.S. Maunawili wenno S.s. Marine Falcon wenno S.S. Cleveland wenno S.S. Wilson, idi nanggedda iti plantasion ti unas, dagiti biddut a nakairubuanda, idi makapagpa-Hawaii dagiti assawada, iti panaglugan dagitoy iti Champaca wenno Sampaguita ti Philippine Airlines, iti PanAm ken iti Continental Airlines, iti panagturongda iti Hawaii.

Adu ti nagsangit idi maibuyogda kadagiti nagpabuya, idinto a napalalo ti ellekda gapu met kadagiti9 makapakatawa nga eksena.

Malaksid ken ni Mayor Alan Arakawa ken Konsehal Gladys Baisa (pimmanaw dagitoy iti katengngaan ti pabuya gapu iti talantananda a sabali a pasken), awan pimmanaw agingga iti dida nakadinnakulap dagiti kameng ti GUMIL Oahu.  Ket tunggal makidinnakulap, ipeksada ti pannakapnekda ken ti kiddawda a maulit koma ti panagpabuya ti bunggoy— uray isu met laeng a sarsuela.

“Umaykaminto manen no isu ti kiddawyo,” impasingked ni Rizal Fernandez, presidente ti GUMIL Oahu.#


(Naipablaak iti Bannawag, Disiembre 2, 2013 a bilang.)


Dagiti kameng ti GUMIL Oahu ken ti Pamilia Alimbuyuguen. Naala ti ladawan iti pagtaengan ti Pamilia Alimbuyuguen.





0 comments:

Post a Comment