Friday, August 15, 2014

Ni Mannurat nga Ilokano ken ti Social Media

Ni ROY V. ARAGON

(Papel a naibasa kabayatan ti panel discussion iti iti Dap-ayan 2013: 45th National Convention and Literary Seminar-Workshop ti GUMIL Filipinas a naangay iti Gonzaga, Cagayan idi Mayo 19-21, 2013.)

AMMOYO kadi a ti Filipinas ita ti maysa kadagiti kaaduan iti agus-usar iti makunkuna a social networks wenno social media iti Internet?

Iti kaudian a datos, iti sangalubongan, maikawalo ti pagiliantayo iti kaaduan iti Facebook users.

Siempre, umuna ti US nga isut’ nanipudan ti Facebook; maikadua ti Brazil, maikatlo ti India, sa Indonesia, Mexico, Turkey, United Kingdom, Filipinas. Maikasiam laeng ti France, maikasangapulo ti Germany, maika-onse ti Italia, and so on.

Adda aganay  a 30,528,720 nga FB users iti Filipinas ita. Nasurok a 30% ti populasiontayo dayta a kaadu.

  Iti 40 million nga internet users iti Filipinas, aganay a 95% kadakuada ti addaan FB accounts.

Ket ammoyo kadi pay a kaaduan nga FB users ket babbai? Wen, 52%-da, idinto a 48% laeng ti lallaki.

Saan la a Facebook, no met Twitter ti pagsasaritaan, saan a paudi ti Filipinas ta maikasangapulo ti ranggona iti kaaduan iti Twitter users iti lubong. Addan mapan a 9.5 million a Twitter users ditoy.

Kasta la unay ti pannakaadik dagiti Filipino iti FB! Siasino kadi ita ditoy kadatayo ita, kakabsat, ti awanan pay laeng iti FB? Dakkel ti pammatik a manmano laengen. Ta kas man la naudikan iti uso wenno iti no ania ti in, no awan pay laeng agingga ita iti FBm, no dika man napadasan ti nag-Friendster wenno nag-Myspace idi un-unana. Wen, ta iti panagbalinen ti computers, tablets, selpon ken dadduma pay a mobile gadgets a kas maysa a nasisita iti inaldaw-aldaw a panagbiagtayo (saanen a luxury laeng a makuna), kanaig daytoy ti gagangay metten a panagaramat wenno pannakaikalamikam iti social networks gapu ta konektadon iti internet ket nalawan ti sakup ti napipigsa wenno napapaspas a data signal iti agarup isu aminen a paset ti pagilian babaen kadagiti kangrunaan a internet service providers a kas iti PLDT wenno Smart ken Globe.

Isu ngarud nga uray no addaka iti kataltalonan, wenno uray kabambantayan, mabalinmo ti ag-FB a makiar-arukakattit a makikomkomento wenno makicha-chat wenno makipi-PM kasta metten nga agiposte kadagiti ladawan a kinodakmo ket ipaapalmon ti kaudian a sindam a pinapaitan a kalding  wenno nilingta a palileng wenno ti pulotanyo a kappukan ken kaggo nga ibulbulonyo iti Empelyt wenno GSM Blue, kadagiti naruay nga FB friends-mo ditoy man Filipinas wenno iti abroad—iti man netbook-mo, iti imitation a China-made nga smart phone wenno iPad ken kadagiti agarup agkaiwaran nga Android-powered a tablets.

Ala, ket di pay mainayon ditoy ti pannaki-i-Skype ken pannaki-way-YM-mo kadagiti close friends, best friends, kas kada boyfriends ken girlfriends!

Wen, kastoy itan ti kagagangay wenno kinakadaywan daytoy a teknolohia iti biagtayo, para man iti pagsayaatan wenno pati payen iti pagdaksan no dadduma. Pagdaksan kunak man ta no maadikka iti FB, awan unayen maob-obram, lalo pay no adu ti inaldaw inoras a nasken a tsek-apem ken taripatuen nga FB games kas iti Farmville wenno Candy Crush Saga.

Ngem apay kadi nga imbinsak dagitoy nga estatistika?

Ania met koma ti pakasikoran dagitoy a datos ken facts iti social networks iti biag ken panagbiag ni mannurat nga Ilokano?

Kayatko nga ipaneknek a dakkel ti naaramidan wenno maara-aramidan itan ti social media wenno ti social networks iti biag ken bokasion wenno propesion dagiti mannurat, Ilokano man ken saan.

Ta siempre, pasettayo metten a mamannurat daytoy a penomenon ti teknolohia, mayattayo man ken saan.

Saan la a gapu ta nanaynayonan ti bambanag a maisurattayo ngem ketdi maaramattayo kas tool wenno remienta, wenno kas maysa a wagas, ti bileg ken kasaknap ken kaimpluensia ti social media iti panagsurattayo ken iti pannakaiganetget ken pannakaipakat dagiti aramid ken panggeptayo iti panagsuratan ken iti bukodtayo a literatura.

Naibagak dayta nanaynayonan ti bambanag a maisurat….

Ket wen, ta itan, malaksid iti tradisional wenno old school a setting wenno pakailugaran dagiti pagteng ken pasamak a pagbiagan dagiti tao wenno karakter kadagiti suratentayo, adda payen nainayon a sabali a lubong wenno dimension. Kas koma ngarud biag ken panagbibiagtayo itan iti lubong ti FB, Twitter ken dadduma pay a social networks. Maadawtayo met itan a a suraten wenno isurat kas pagarigan dagiti maparnuay a relasion, no ti paboritotayo a sursuraten a maipapan iti ayat ken ayan-ayat ti pakaseknan, makaparnuaytayo met itan kadagiti sinurattayo ita iti ayat ken/wenno relasion a nabukel gapu iti/ken uneg ti Facebook. Wen,a du ti mayat a suraten, adu ti napipintas a masurat maipapan kadagiti padas ken pasadastayo iti pannaki-ep-FB-tayo wenno pannaki-twe-tweet iti Twitter. Dagiti pannakipi-PM, pannakidi-DM a no kua ket makaparnuay iti status nga “In a Relationship” no di man “Engaged” manipud iti panangipakpakdaar a iti kina-“single” (maymayat koma no adda pay option a “taken”). Ngem ti imasna met, uray agdadata a koma a “married” ket single kuna pay laeng ti dadduma, heheh, ket mapilitan no kua a mangsukat iti status-na iti “It’s complicated” sananto ilala-like. Madi, madi, super unlike, haha!

Ngem malaksid kadagita a napipintas a subject wenno material a masurat ken usaren iti panangbukel kadagiti napipintas a sarita, daniw ken nobela, adu pay ti pakaaramatan ti kas iti FB ken ni mannurat nga Ilokano…

Ammoyo kadi a babaen ti Facebook, ket rimmegta wenno nagbalin nga active ti pagsasaotayo nga Ilokano, ken in effect, ti panagsuratan nga Ilokano?

Wen, ta iti Facebook, nakaad-adu dagiti nabukel ken aktibo a groups a pakaipospostean dagiti sursuraten dagiti adu nga Ilokano FB users. Ilokano dagitoy a groups, ken Ilokano ti us-usarenda a pagsurat. Banag a nakaay-ayat ta uray man no makuna nga amateur no kua ti masursurat kadagitoy nga Ilokano FB groups, ti napateg ket agusarda a nangruna iti bukodda a leengguahe, Ilokano, a saan ket a Tagalog wenno English.

Kinapudnona, adda dagiti mannurat nga Ilokano a nadiskubre wenno naasa babaen kadagitoy a groups. Adda dagiti mannurat nga Ilokano a natakuatan ken naiyam-ammo babaen ti FB ket naam-ammo babaen kadagiti daniwda nga immuna a naiposposte kas status ken notes iti FB accountsda wenno kadagiti groups. Wen, nagbalin ti Facebook a maysa kadagiti lugar a nagparangan ken nakaam-ammuan ken nakamulian dagiti mailemlemmeng wenno mailiblibak a talent iti panagsuratan nga usar ti bukod a pagsasao.

Maysa kadagitoy a nadiskubre ken naam-ammo ken naglatak a mannurat/mannaniw iti Facebook ket ni Manang Imelda Toledo, a kaduatayo ita ditoy, kas delegado.

Nupay nabayagen nga agsursurat iti dandaniw ni Manang Emy, inlemlemmengnan sa ketdi dagitoy. Ngem idi rugianna nga iposte ti sumagmamano kadagiti putarna iti FB-na ken kadagiti groups, naam-ammo isuna ket immadu dagiti nakabasa kadagiti daniwna, banag a nakaigapu met tapno lallalo a mainspirar ken matignay isuna nga agputar, ken in effect, tapno masanay ken maasana a nalaing ti talentona nga agdaniw. Ket ne, itattan adda bukodna a libro a nakatiponan dagiti napili a piesa manipud iti nalabit ken gasuten a nasuratna a dandaniw! Agasem that?  (Adda nakadispley a kopia ti libro, --ti “Sinamar”-- ni Manang Emy ditoy, gumatangkayon, apo, sakbay a maibusankayo!)

Saan la a dagita ti maaramidan wenno pakaaramatantayo iti kas iti Facebook…

Maysa ditoyen dagiti nairanta a nabuangay a groups para kadagiti napili wenno by-invitation-only a kameng tapno mapagpapatangan dagiti projects.

Madakamatko ditoy a sumagmamano a book projects ti immuna a napagsasaritaan ken na-brainstorm a kangrunaan babaen ti FB group.

Maysa ditoy ti libro nga ALIMPATOK, a nangurnonganmi kadagiti erotiko a dandaniw nga Ilokano. Ammoyo kadi a nangrugi daytoy iti maysa a secret group iti FB a dakami laeng nga editors ti makastrek ken makapagpapatang? Ditoy nga inedit ken nagdidiskusionanmi dagiti naisumite a dandaniw ken amin-aminen a pakaseknan ti pannakailibrona.

Ken siempre ti libro a BULLALAYAW, a nakatiponan ti Ilokano a dandaniw a para ubbing. Iti FB secret group ti Bullalayaw, amin nga editors ken authors ket naisali tapno agkakaduakami a mangurnos ken mangnpasayaat pay kadagiti daniw a maipan iti libro.

Ket siempre, maaramat met laeng ti FB a kas maysa a kangrunaan a pakaipromotan ken pakaipablaakan dagitoy a libro.

Ken adu pay a groups ken group projects, ngem gapu ta kaaduan ngarud kadagitoy nga FB groups ket secret wenno closed, saankon wenno saanko pay laeng a dakamatenen. Ngem iti agdama adu a plano, panggep, arapaap para iti pannakapasayaat ken pannakaitandudo ti panagsuratan ken literatura nga Ilokano, ti mapaspasamak ken maar-aramid kangrunaanna babaen ti kalataakan ken kasaknapan a social network, ti Facebook.


0 comments:

Post a Comment