Bul-ul: Dios Ti Ani Iti Ifugao

Ti bul-ul (nakatakder ken nakatugaw), iti daan nga Ifugao, isu ti pisikal a ladawan ni Maknongan (ti Dios dagiti nagkauna nga Ifugao) a mangibagi met iti maysa a saad a kas mangaywan kadagiti apit a pagay manipud kadagiti payo wenno natukadtukad a kataltalonan ti maysa a kaamaan nga Ifugao.

Bucaneg Awardee Cris Ilustre, 74

Lima nga aldaw kalpasan a naipakaammo kenkuana nga isu ti napili a kakaisuna a 2014 Pedro Bucaneg Awardee ti GUMIL Filipinas, pimmusay ni beterano a mannurat Crisostomo M. Ilustre iti pagtaenganda iti Bantay, Ilocos Sur idi Marso 26.

Maika-46 a Nailian a Kombension

Angayen ti GUMIL Filipinas (GF), ti kadakkelan a gunglo dagiti mannurat nga Ilokano iti sangalubongan, ti Maika-46 a Nailian a Kombension ti GF iti daytoy Abril 18-20, 2-14 iti Cabicungan Inn, Centro 05, Claveria, Cagayan (nayakar manipud iti Sanchez Mira, kas immunan a naipakaammo).

Dagiti Grantee iti 2013 National Book Development Trust Fund

Napili da Sherma E. Benosa, Linda Lingbaoan-Bulong ken Ariel S. Tabag kadagiti a grantee iti nobela nga Ilokano ti 2013 National Book Development Trust Fund.

Dagiti baro nga opisial ti GUMIL Filipinas

Dagiti baro nga opisial ti GUMIL Filipinas nga agtakem iti 2013-2015

5th Pasnaan Literary Workshop ti GUMIL Filipinas, silulukaten

Dagiti fellows ken panelists ti Pasnaan 4.

Thursday, September 4, 2014

MANGUSATKA ITI BARO A DALAN: Komentario Kadagiti Naisalip a Sarita iti Maikatlo a Pasalip ALVIYA

Ni LINDA T. LINGBAOAN

What we missed, what we wanted to read, were stories that made us care, stories that forced us to turn the page. And yes, we wanted good writing (why be satisfied with less?). But we wanted more than that. We wanted to read stories that used a lightning flash of magic as a way of showing us something we have already seen a thousand times as if we have never seen it before. Truly, we wanted it all.

I wanted stories, and I wanted them always, and I wanted the experience that only fiction could give me: I wanted to be inside them.
—Neil Gaiman, Introduction, Stories: All-New Tales

DIAK am-ammo ni Neil Gaiman. Ngem kuna ti anakko a tinedier, “Mama, basaem 'toy Coraline.” Impakitana ti naingpis a libro nga iti laeng akkubna, madlawkon a para ubbing. Diak inkankano idi ibagana kaniak daytoy. Ngem iti naminsan a napankami iti bookfair, indawatna a gumatangak iti libro a Smoke and Mirrors. Neil Gaiman manen. Inggatangak ngem diak inukrad ti libro. Agingga iti naminsan, indawatna, “Mama, movie marathon tayo.” Idiay a nabuyak ti sine a Coraline. Idi mabuyak daytoy, naginteresakon ken Neil Gaiman. Isu a binasak dagiti saritana iti Smoke and Mirrors. Ti makunak, awan ti sarita nga agpapada ti tema, plot, wenno pannakasuratna iti nasao a libro. Ditoy met a naamirisko nga awan ti patingga ti kabaelantayo a panunoten.

Kastoy ti kayatko nga aramiden kas mannurat: palubosak ti panunotko nga agampayag iti labes dagiti adu a nasuraten a sarita tapno mangpartuatak met iti baro a lubong a di pay naadakan ti dadduma a mannurat. Ngem mapasamak laeng daytoy no ikkak ti panawen ti bagik, saan laeng nga agbasa kadagiti naipablaaken a sarita tapno maliwliwaak, no di ket agbasaak tapno kitaek no kasano ti namay-an ti mannurat iti inaramidna a lubong ket sapulek ti nangrikepanna a ruangan ta daytoy ti luktak ket ditoyak met a mangrugi a mangsangal iti bukodko a lubong.

Tay lubong a di pay naadakan ti sabali a mannurat wenno tay lubong nga ammok a pamiliar ngem sabali ti pannakaiparangna kaniak tapno makitak ti dadduma pay a paset daytoy a kas man tay mangsirpat iti nadumaduma a paset ti maysa a nakitapan a diamante, ti kayatko koma a makita kadagiti sarita a naisalip. Ta saan kadi a daytoy ti panggep ti ania man a pasalip? Ti mangraat iti baro a dalan wenno baro a wagas ti panagimutektek?

Ngarud, ti maisalip a sarita maiduma koma kadagiti tradisional a sarita a nabasbasakon. Saan a nasken nga adda moral ti sarita. Ti sarita ket sarita laeng, daydiayen. Ket no nagballigika a nangala iti atension ti agbasbasa tapno saanna nga ibbatan ti manuskritom, sarita ngarud dayta, saan nga exposition. Dagiti ngamin dadduma, ad-adu ti sermon ken exposition, saanda nga agis-istoria a kas koma ti panangestoriak iti kasingedan a gayyemko no ania ti nagbanagan ti umuna a date-mi iti crush-ko. Kasano a mapagbalinko nga “exciting” ti panagistoriak a kas met laengen adda ti gayyemko idi mapasamak ti amin nga is-istoriaek kenkuana?

Daytoy ti karit nga inaldaw a kagubgubal ti mannurat nga agaspirar nga agsurat iti sarita. Daytoy met ngarud ti karit nga idasar dagiti agpaspasalip iti ania man a benneg ti literatura. Ket daytoy ti kayatko a makita.

Maysa pay, disiplina ti kasapulan iti panagsurat iti sarita tapno dika aglabes iti panagistoriam ket malaokam kadagiti banag a di koman rumbeng nga iramanmo. Kastoy ti inaramid ti dadduma. Limbesda iti uged ti saritada ket imbes a sumayaat ti taray ti sarita, gimminad ketdi agingga iti kayatmon nga ibbatan daytoy ta dimo metten madanon tay kayatmo a maammuan. Napintas unay tay kuna ni Neil Gaiman. No agaramidka iti sarita, nasken a saludsodem: No napasamak daytoy, ania ti sumaruno a mapasamak? Dayta ti ur-urayen ti agbasbasa, tay sumaruno a mapasamak gapu iti rinaatam a dalan. Addang kada addang, adda mapasamak ket iti tunggal addang, di mapupuotan ti agbasbasa nga iturturongen ti sumasarita ti imatang ti immun-una tapno ungpotenna ti basbasaenna.

Maysa kadagiti inlektiurko idiay Baguio idi kadagiti estudiante iti National School Papers Conference ket ti panangpili kadagiti suratenda. Kunak idi kadakuada, Mangsuratkayo iti maysa a banag a pamiliar unay kadakayo. Tay siguradokayo no ania ti sursuratenyo, iti kasta, maallukoyyo ti agbasbasa a husto ti ibagbagayo. Panagkunak, mabalin met a yaplikar daytoy iti panagsurat iti sarita. Kuna idi ni Manong Johnny Hidalgo, write about something you are familiar with. Ket kastoy met laeng ti ibagbaga dagiti nalatak a mannurat: write about something that is closest to your heart. Uray iti panagsurat iti sarita, mangpilika iti maysa a tema/isyu a magustuam ken am-ammom unay ket daytoy ti tratarem. Nasken nga agrikus dita ti saritam tapno nalawlawag a maawatan ti agbasbasa no ania ti kayatmo nga iparang. No mabalin, liklikan dagiti banag a naderderen, ketdi, mangusatka iti baro a dalan wenno baro a panangimatang iti maysa a banag. Nangusat ni Panagturpos iti baro a topiko. Nangusat met ni Tikboy iti baro a panangimatang iti maysa nga ordinario a biag.

Dagitoy ti orihinal a pilik a para iti umuna ken maikadua a puesto—“Panagturpos” ken “Tikboy Tacuboy.” Idi diak pay nabasa ti “Tikboy,” pinilik para iti umuna a puesto ti “Panagturpos.” Idi tinimbangko ti “dagsen” ti tema ken ti wagas ti pannakatratar dagiti sarita, pinilik ti Tikboy para iti umuna a puesto. Ngem idi maranggo dagiti sarita, napan iti maikadua a puesto ti Tikboy.

Inlasinko met dagitoy sumaganad a pagpilianmi para iti maikatlo ken dagiti sumarsaruno pay a ranggo: “Payak,” “Gapu ken ni Angelica,” “Nil Sine Numine,” “Cadena de Amor,” “Dalluyon,” ken “Lima a Kurengreng ti Ima a Namureng.”

Umuna unay, uray no kasla nalag-an wenno nakakatkatawa ti panangtratar ti autor iti “Tikboy Tacuboy,” nga ipagarupmo, naragsak met ti paggibusan ti sarita, sinorpresanak iti autor iti naliday a gibusna—nalidliday ngem ti gibus ti bakla a nakapukaw iti boylet-na. Nupay napaay ti bakla iti ayat makita iti sarita nga adda pay laeng point of redemption para kenkuana. Uray iti panangipagarupna ket “maibelbelleng” laeng isuna no malpasanen dagiti makarelasionna, adda gadget a makontrolna ken mabalinna nga “usaren ken ibelleng” no maumaannan. Ngem ni Tikboy, ladawan ti kinadagem a mabalin a mapasamak iti maysa a tao gapu iti naglalabbet nga impluensia ti gimong, kultura ken gasat. No agkukumplot dagitoy, trahedia ti itdenna iti biag ti maysa a tao.

Mabalin a dillawen ti agbasbasa ti kinapimpiman ni Tikboy agingga iti ipapatayna. Ngem saan kadi a daytoy ti realidad ti trahedia dagiti maipaspasuli, di maikankano, wenno maiwalwalin? Adu ti Tikboy iti gimong ngem no dadduma, malipatantayo a trataren dayta iti sarita. Ket daytoy ti gapu no apay nga inikkak iti nangato a ranggo daytoy a sarita. Narigat a pagbalinen a nakakatkatawa ti maysa a situasion a trahedia ti paggibusanna. Nagballigi ti autor a nangkulding iti riknak kas agbasbasa tapno makitak ti kinapimpiman ni Tikboy iti labes ti nakakatkatawa a pannakatratar ti sarita. Uray kasano ti panagagawa ni Tikboy tapno awaten ti mismo a pamiliana, wenno tapno mapasayaatna ti kasasaadna, adda ket adda latta tao wenno situasion nga agpilit a mangidagel kenkuana. Anian a kinamalas! Iti laeng patay a naikkan iti maiparbeng a panang-recognize ni Tikboy idi insurat ti kaanakanna iti lapidana ti ammo ti naud-udi a rumbeng koma a pudno a kinataona—ti kompleto a naganna a Rodrigo Tabaco Tacuboy Jr. Imet dayta a nagan ti pudno a kinatao a naipaidam kenkuana iti unos ti panagbiagna.

Saan kadi a kasta ti mapaspasamak iti gimongtayo? No dadduma, maikkantayo laeng ti “nagan” wenno umno a panangbigbig ti maysa a tao no pimmusayen daytoy?

Arig kastoy met ti sarita a “Panagturpos.” Naannayas ti taray ti sarita a kasla makisarsarita laeng ti karakter ti sarita iti agbasbasa. Madlaw a kabaelan a tengngelen ti mannurat ti lenguahena ta natimbeng ti panagyablatna kadagiti balikas. Saan nga agleklektiur wenno agsersermon no di ket pinalubosanna ti karakterna a mangbiag iti sarita. Kinapudnona, nangraat ti autor iti maysa pay nga isyu a di unay matrat-tratar iti literaturatayo—ti rikna dagiti bakla wenno ti kapadada ti kasasaad. Napintas ti adal nga imbati ti karakter: Gapu ta isu ti “ibelbelleng” dagiti nakarelasionna, inregalona iti bagina ti selpon nga itedna koma kas sagut iti “boylet”-na. Kasla konsolasionna laengen, nga uray no isu ti “maibelbelleng” isu ti adda poderna a “mangibelleng” iti gadget no saannan a kasapulan—uray man laeng ti alikamen ket mapadasanna nga isu ti agpapas nga agusar agingga iti um-umana ta awan ti kapasidad ti selpon a mangpanaw kenkuana. Dagitoy dua a sarita ti nakitak a maiduma kadagiti 21 a naisalip.

Agpayso a tradisional a sarita ti “Payak” ngem magustuak ti panangilaga ti autor iti metapora ti ubing ken sibong. Naannayas nupay medio atiddog. Adda pangawis ti autor ta kasla pinagabayna ti situasion ti ubing ken ti sibong. Adda kadi posibilidadna nga agbiag ti maysa a banag iti lugar a saanna a sigud a kaim-imuan? Iti kaso ti tumatayab, sibong a naisina iti pangen nga inaywanan ti tao, sapulenna kadi ti wagas dagiti papa uray dimmakkel iti sidong ti tao. No maaddaanen iti payak, sumurot kadi kadagiti padana a tumatayab? Ni Aloy nga innala dagiti agassawa iti poderda, sapulenna kadi ti nakairuamanna a langen-langen iti sidong dagiti dadakkelna? Mairuam kadi ti ubing ti bagina iti baro a pagtaenganna wenno kanayon latta kadin a mail-iliw iti pudno a pamiliana? Daytoy ti inikkan ti autor iti resolusion iti sarita.

Adda punto nga impagarupko kas agbasbasa nga idi makatayaben ti sibong, ad-adda a pilienna a suroten ti pangen ti papa ta dagitoy ngarud ti kadaraanna. Kasta met ni Aloy, ad-adda la ketdi a pilienna dagiti dadakkelna. Ket nagpukaw ti tumatayab ken ti ubing iti biag dagiti agassawa nga awanan anak. Ngem inikkan ti autor ti happy ending ti sarita. Pinagsublina dagiti dua iti sidong dagiti agassawa. Ti moral ti sarita? No dadduma, saan a kanayon a napalpalet ti dara a mangmantenir iti relasion. Naminsan pay a pinaneknekan ti sarita nga adda pagnaan ti kinaanus a “mangsibog” wenno mangpairut iti relasion. Napintas daytoy no maedit.

Napintas ti panagtaray ti sarita a “Gapu ken ni Angelica” ken nasiken ti pannakasuratna. Isyu met daytoy ti maysa a balasang nga ina a saan a nangkettel iti biag iti saklulona, nupay kaipapananna ti panangisakripisiona iti naranraniag koma a masakbayan. Nasken nga ilimedna ti kasasaadna ket yanakna ti imetna iti lugar nga awan ti makaam-ammo kenkuana. Imbatina ti anakna iti ospital a naganakanna ket intuloyna ti nakigasanggasat agingga iti nagballigi. Nagsubli iti pagadalan, nagbasa manen kas midwife ket ditoy a nasarakanna ti tinedier a nangipalagip kenkuana iti napalabasna. Napintas ti isyu a trinatar ti autor ngem adda banag a pilawek iti sarita: Idi maamiris ti bida ti biddutna ket adda metten mabalinna, saan kadi a simmiplot kenkuana a birokenna ti anakna? Wenno panggepna kadi nga ilimed ti amin agingga iti patay? Awan ti nadakamat a kasta. Uray idi nakitana ti tured ti balasitang a nangipudno ti amin kadagiti dadakkelna ken ti panangawat dagiti dadakkelna iti kasasaadna, kasla awan ti nakitak a paripirip nga adda simngay a plano a sapulenna met ti anakna itan ta nakaramut.

Gapu iti anakna a ni Angelica, nalukneng ti pusona kadagiti ubbing ken awanan asawa nga ina, ken dagiti inyanak dagitoy. Ngem awan kadi ti simngay uray apagkanito a pannakailiwna iti anakna ket inkeddengna a sapulenna daytoy? Daytoy ti maysa a nakitak a pagkapsutan ti sarita.

Nageksperimento met ti autor ti “Nil Sine Numine” iti iti sarita a mabalin a makuna a gothic, maysa a genre ti sarita a di unay masagsagid iti Literatura Ilokana. Nupay adda dagiti paset a nag-expository writing tay autor ti Nil Sine Numine, adda puntosna kaniak ta nangtratar iti dalan a di unay masursurot. Naiturongna met iti nasayaat nga ending ti saritana ngem nasken laeng a ma-edit a nasayaat sakbay a maipablaak. Wen, agpayso, adda dagiti banag iti aglawlawtayo a narigat a mailawlawag ngem saan a nasken nga ilawlawag ti autor dayta iti saritana. Umanayen ti panangipakitana iti napasamak iti painting, ti kinadatdatlag ti baka, ken no kasano a naparmek ti baka, a saanen a nasken nga ilawlawagna pay no kasano a napasamak dagitoy. Masapultayo dagiti kakastoy a sarita, uray saantayo a mamati iti kinadatdatlag.

Mabalin nga inusar ti autor ti prinsipio ti Dumaya a yin ken yang babaen dagiti aggayyem a sumasarita ken pintor. Adda dagiti misterioso a pasamak iti lubong a narigat a mailawlawag a kas koma iti itataud ti biag ti naipinta no agaramat ti pintor iti saan a gagangay a materiales iti panagpintana. Kasta met, adda dagiti banag nga agkakanaig a mabalin a saan a makita a dagus ti relasionda agingga iti saan a makita ti bunga daytoy a panagkakanaig. Kasla kastoy ti trinatar ti sarita a “Nil Sine Numine.” Ti pintor ti nangparnuay iti maysa a produkto ti arte a nangidateng iti trahedia iti sumagmamano a biag. Naaddaan iti biag ti impintana a baka a rummuar laeng iti kambas iti naituding a panawen a mainaig iti sikulo ti bulan. Ket kada maaddaan iti biag ti baka, adda maipadamag a matay. Ngem ti kasingedna a mannurat nga adda padasna iti okultismo ti nangsolbar itoy a kinadatdatlag. Nagbalin nga ordinario a painting ti baka iti kamaudiananna.

Kasla nakiro ti panagtaray ti sarita ta narigat a maawatan ti transision daytoy. Saankon a maitudo no ti autor wenno dagiti karakter ti agsarsarita gapu ta awan ti marker no kaano a maipokus ti lente ti naratibo kadagiti ima a mangikurkur-it iti sarita ken kadagiti agbibiag iti sarita. Maysa kadagiti naisalip ti nageksperimento Daytoy ti maysa a genre a saan pay a nadebelop kadatayo. Saan ngata a naan-annayas koma ti taray ti sarita no trinatar ti autor iti kombensional a wagas ti sarita?

Maysa pay nga eksperimental a sarita ti “Lima a Kurengreng ti Ima a Namureng” nga inikkak iti puntos gapu iti maiduma a panangtratar ti autor iti situasion dagiti agak-akem iti maysa nga organisasion. Inyarig ti autor ti organisasion iti maysa a kansion, a kurkurengrengen ti lima a narugit a ramay. Trinatar ti autor dagiti posible a “katatao” dagiti mangidaulo iti maysa nga organisasion  ken dagiti posible a “narugit” nga interaksion a mapaspasamak iti ikub daytoy. Uray napintas a samiweng ti makurkurengreng, posible a narugit met gayam dagiti ramay a mangkurkurengreng iti daytoy. Iti umuna a panangbasa, mabalin a saan a makita daytoy kas sarita. No agbasartayo iti tradisional a panagbasa iti sarita, narigat a maapresiar dagiti kastoy a sarita. Nasken a makita ti sibubukel a metapora iti kakastoy a sarita tapno maawatan ti agbasbasa. No adda man moral a maadaw iti daytoy, nasken nga ibuksilan iti sabali a lente tapno makita. Nasken a kitaen ti relasion dagiti ramay iti kansion. Adda pilosopikal a pagbatbatayan ti autor ngem nasken laeng a makayasan ti sarita tapno nabakbaked ti pannakaisuratna. Adu ti nagsangaan ti sarita a mabalin nga ikkaten ngem makapagtakder pay laeng a kas sarita.

Adda dagiti babbai a mangem-em-em lattan iti luada wenno agtalinaedda lattan a maipaspasuli gapu ta impasagepsep kadakuada ti kultura ken kannawidan ti “panagsakripisioda kas babai, asawa, ken ina.” Kastoy ti tradision a nariingan ni Pining, maysa a babai, asawa ken ina, iti sarita a “Cadena de Amor.” Awan ti timek ni Pining iti relasionda nga agassawa. Naikadena iti relasion nga uray awanen ti ayat, nasken nga agtalinaed ta kasta ti rumbeng a mapasamak, kas makita itoy a parapo:
No mano a tawen a kararag ken araraw ken panagdawdawat iti kaasi ti inkamangna iti Namarsua. Awatenna no ania man ti gasatna. No ania ti ipalubos ti Apo. No agtultuloyen ti yaadayo ni Ramon kadakuada wenno agawid ken agpakawan, ninto Apo Dios ti makaammo, kunkunana idi. Pimmanaw ti dawel, simmangpet ni Ramon. Dimmawat ti pammakawan kenkuana. Inawatna, kas iti panangawatna iti ania man a gasatna nga ituding ti Apo. Ken para met laeng kadagiti ubbing ti inaramidna. Maagka, kinuna ni Metring kenkuana. Ngem kalpasan met laeng daydi a dawel, nautobna a naringbawanen ti pagrebbenganna iti pamilia ti nabatbati a panagayatna iti asawana, dayta ti agtaltalinaeden a riknana sipud daydi. Aramiden latta ni Ramon ti kayatna, dina pay ket naigawid ti bagina a nagkuna idi. Pagrebbenganna nga akmen ti ania man nga iturong ti Apo nga akmenna, ta mangsurot dayta iti pagayatanna. Dayta ti napateg kenkuana iti daydi a gundaway. Maysa a nasantuan a gagem a narigat a balusingsingen ti panagtalinaed a sibubukel ti pamiliana.


Kastoy ti “impasagepsep” ti simbaan ken gimong a rumbeng nga akem ti babai kas ina ken asawa. Ngem ania ti napasamak ken Pining? Marikna iti sarita ti trahedia iti biagna iti panangipakita iti autor iti sakit a sagsagabaenna. Nagbalin a pisikal a sakit ti amin ngem uray daytoy a pisikal a sakit ket imbaklayna nga agmaymaysa.

Agpayso a nasayaat a sarita ti “Panagpatubo.” Napintas pay a tema ti trinatarna ta maipapan iti politika uray iti benneg ti edukasion. Impakita ti sarita dagiti nataengan a nalpasen ti gundawayda koma a mangipakita iti galad ken kabaelanda ket nasken nga iteddan iti ub-ubing a henerasion ti gundaway a mangipakita met iti kabaelanda. Maysa a maestra ti dina kayat nga awaten nga adda dagiti moderno a wagas ti panagpatubo iti mula ket ipilitna latta ti tradisional nga ammona. Ti karona, dina maawat nga adda dagiti ub-ubbing a maestro/a a mabalin a nalalaing ngem isuna. Ket gapu iti politika dagiti mangisursuro, apektado dagiti ubing ken dagiti pasalip a pakikontesan dagitoy.

Naannayas ti sarita, naurnos ken kontrolado ti autor ti lenguahena. Ngem ti saludsod, pangkontes kadi daytoy a sarita? No idasigko daytoy kadagiti dadduma a naisalip a sarita, ditoy a naarus ti “Patubo.” Tradisionalen dagiti sarita maipapan iti panagballigi kalpasan a maparmek amin ti bida dagiti nakabalangan iti dalanna. Kastoy pay ti kaaduan a tema dagiti telenobela iti TV ken dagiti drama iti radio. Maibagasan a dagus iti rugi pay laeng nga adda risiris iti nagbaetan ti bida ken ti kontrabida ket namnamaen ngarud a mangabak ti bida iti kamaudiananna. Ti karona, saan a makapnek ti pannakasolbar ti pakontes ta imbes a ditoy ti kaingetan koma a risiris a bassit la koma a puntos ti pangabakan ti bida, pinagbalin ti autor ti kalaban ti ubing a nakisalip nga awan a pulos ti ammona iti panagparamut. Nabilbileg ngata koma daytoy a sarita no nalaing met laeng ti ubing a kaunaan a nakalpas ngem adda laeng maysa nga addang wenno ramen iti panagparamut a nalibtawanna nga isu ti nangabakan ti ubing nga aywan ti bida.

Saanko ngarud a napili ti “Panagpatubo.” Ngem gapu ta nangato ti ranggona kadagiti padak a hurado, inikkak ti puntosna kas sarita ket nagbalin a maikanem idi maranggomi amin dagiti sarita.

Maysa a nadlawko a pagkurangantayo ti panangpasiken iti maysa a sinurat. Agpayso nga adu dagiti agarapaap nga agsurat. Ngem saanna a kayat a sawen a no adda kayatmo  nga iparanud ket ammom nga isurat daytoy iti papel, maysakan a mannurat. Naipasagepsep kadatayo dagiti ramen ti maysa a sarita. Ket daytoy ti tradision a pagrikrikusan ita dagiti adu a masursurat. Adda met dagiti mannurat a no dadduma, saanda a sigurado iti tema a sursuratenda ket mayaw-awan la ngarud ti saritada.
Nasiken ti sarita no makayasan amin nga agrungrungarong a di met ngarud mangi-forward itay turong ti sarita.

Adda dagiti napintas nga isyu a natratar kadagiti naisalip ngem kasla awan ti makita a turongen ti mismo a sarita. Napintas koma ti “Ti Manggagamot” no nagtalimudok iti mismo a manggagamud ti sarita. Ngem adu ti nagsangaan daytoy, a napan iti asawana, iti ipagna ken iti biagna idi ubing. Ti impagarupko, gapu ta napapatay ti sukina nga aglaklako gapu ta maipagarup a manggagamud, isu ti pagnguduan ti sarita ngem saan met gayam. Napaneknekan kadi a napapatay tay sukina gapu ta manggagamud wenno biktima laeng ti gura wenno biddut a panagipapan? Gapu iti kaadu ti nagsangaan ti sarita saankon a nakita iti gibusna ti nagbanagan ti krimen maipapan iti napapatay a maatap a manggagamud. Maysa daytoy a napintas koma nga isyu no naiturong a nasayaat ti autor ti saritana.

Maysa pay siguro a pagpampanunotan dagiti agngayangay a mannurat ket no ania dagiti mabalin a suraten a di pay naadakan a tema. Ta no dadduma, adda dagiti tema a kasla nakasimsimple isu a ditay ikankano ta nagbalindan nga ordinario a pasamak iti biagtayo. Mabalin a nairanta a naipaspasuli, nalipatan wenno nakaluban agsipud ta di kayat ti gimong a madakamat. Maysa daytoyen ti isyu ti gender nga ipagarupko a gapu no apay a naala ti “Panagturpos” ti umuna a gunggona. Kinapudnona, isu ti sigud a numeroo 1 iti listaak idi diak pay nabasa ti “Tikboy Tacuboy.” Ngem idi maamirisko ti kinadagsen ti akem ti nagan iti maysa a tao, impanko daytoy iti number 2. Daytoy ti kayatko a sawen iti pannakaiwalwalin. Agpada a di ikankano ti gimong dagiti karakter ti “Panagturpos” ken “Tikboy Tacuboy” ngem kasla nadagdagsen ti isyu ni Tikboy ta awan man la ti nakitak a “redemption” ti bida agingga iti patay. Naited laeng ti “umno” a nagan kenkuana iti lapida iti tanemna, idinto nga uray nakapimpiman ti nagbanagan ti lovelife ti gay iti “Panagturpos,” adda poder daytoy a mangsalbar pay laeng iti “nalunes” a pusona babaen iti gadget nga iggemna. Ken gapu ta silulukat ti naggibusan ti sarita, silulukat met dagiti adu a posibilidad iti biag ti bida.#